《黄河鱼类志》,是2015年水产出版社出版的有关黄河水系鱼类的专著,作者为李思忠。 2017年由中国海洋大学出版社出版了此书的修订版。 (本条目是以2015年水产出版社的版本内容为基础。)
主要内容
现有一亿多人口、为中华文明发源地的
黄河流域,迄今尚缺全面、系统描述
黄河水系鱼类及其研究历史的专著。本书填补了中国主要江河
鱼类区系研究的一项空白。本书作者自1958年起开始研究黄河鱼类,历经坎坷,矢志不渝。《黄河鱼类志》根据作者约30万字的遗稿校订完成,并另收录未见于
中国知网(CNKI)的作者鱼类学论文、
科普文章、回忆等50余篇(约17万字),合集出版。
本书收集、分析了有关黄河土著鱼类以及其研究历史迄今为止最为丰富、完整的基本资料,系统描述、讨论了黄河流域170多种土著鱼类与虹鲑等引进鱼种名称的渊源、鱼类形态、习性、分布以及古文籍中的记载、研究历史等。其中有关黄河水系及邻近区域
自然地理、鱼类分布的阐述及科普,对于国内外鱼类学家、水产学家、水产工作者以及水产院校、大学生物系
动物学专业的师生和
自然博物馆等有关专家和工作者,以及自然及博物爱好者、环境与
生物多样性保护工作者等,都应有参考价值。
作者所写的回忆(收录于本书文集部分),对《黄河鱼类志》的写作缘由有所记载,也叙述了一位生物学者跨越半个多世纪动荡年代的亲身经历、心路历程、坎坷生涯,对于研究1949年后中国鱼类学的发展、科研环境与时代氛围的演变、知识分子的命运,提供了真实的人文素材,将有助于后人了解这段真实历史,以史为鉴。
目录
前言 xxiii
作者原序 xxiii
武云飞教授:李思忠先生《黄河鱼类志》读后有感 xxiv
伍汉霖教授:忆思忠先生 xxvii
总论 1
一、黄河流域自然概况 2
4、山陕窄峡谷 5
5、鄂尔多斯沙地草原 5
7、晋豫山地区 7
二、黄河鱼类研究史 9
1、有关黄河流域鱼类的古文献 9
3、黄河流域化石鱼类的研究 19
三、黄河鱼类分布特征及区系分析 22
1、黄河鱼类的分布特征 22
2、黄河流域鱼类的区系分析 23
3、黄河流域鱼类分布表 26
四、黄河流域鱼类形成史 41
1、黄河流域古代的渔业 49
2、黄河流域现代渔业概况 50
3、黄河流域发展渔业的最近途径及展望 51
黄河鱼类的系统描述 53
达氏鲟 Acipenser dabryanus Duméril
中华鲟 Acipenser sinensis Gray
鳇属 Huso Brandt et Ratzeburg
小沙丁鱼属 Sardinella Valenciennes
青鳞小沙丁鱼 Sardinella zunasi Bleeker
鳁科 (鯷科)Engraulidae 67
刀鲚 Coilia ectenes Jordan et Seale
鲑亚目 Salmonoidei 72
细鳞鲑属 Brachymystax Günther
秦岭细鳞鲑 Brachymystax lenok tsinlingensis Li
鲑属 Salmo
虹鲑(
虹鳟) Oncorhynchus mykiss
香鱼属 Plecoglossus Temminck et Schlegel
香鱼 Plecoglossus altivelis Temminck et Schlegel
大银鱼属 Protosalanx Regan
大银鱼 Protosalanx hyalocranius
新银鱼属 Neosalanx Wakiya et Takahasi
安氏新银鱼 Neosalanx andersoni
寡齿新银鱼 Neosalanx oligodontis Chen
半银鱼属 Hemisalanx Regan
前颌半银鱼 Hemisalanx prognathus Regan
银鱼属 Salanx Cuvier
尖头银鱼 Salanx cuvieri Valenciennes
长臀银鱼 Salanx longianalis
鳗鲡属 Anguilla Shaw
鳗鲡 Anguilla japonica Temminck et Schlegel
亚口鱼(胭脂鱼)科 Catostomidae 93
胭脂鱼属 Myxocyprinus Gill
胭脂鱼 Myxocyprinus asiaticus Bleeker
须鼻鳅属 Lefua Herzenstein
须鼻鳅 Lefua costata Kessler
副鳅属 Paracobitis Bleeker
红尾副鳅 Paracobitis variegatus
硬刺高原鳅 Triplophysa scleropterus
拟硬刺高原鳅 Triplophysa pseudoscleropterus
达里湖高原鳅 Triplophysa dalaica
东方高原鳅 Triplophysa orientalis
岷县高原鳅 Triplophysa minxianensis
巴氏高原鳅(
黄河高原鳅) Triplophysa pappenheimi
后鳍高原鳅 Triplophysa posteroventralis
壮体高原鳅 Triplophysa robustus
中亚高原鳅 Triplophysa stoliczkai
长蛇高原鳅 Triplophysa longianguis
背斑高原鳅 Triplophysa dorsonotatus
董氏高原鳅 Triplophysa toni
鞍斑高原鳅 Triplophysa sellaefer
隆头高原鳅 Triplophysa alticeps Herzenstein
钝吻高原鳅 Triplophysa obtusirostra Wu et Wu
鼓鳔鳅属 Hedinichthys Rendahl
似鲇鼓鳅 Hedinichthys siluroides
副沙鳅属 Parabotia Dabry de Thiersant
花斑副沙鳅 Parabotia fasciata Dabry de Thiersant
薄鳅属 Leptobotia Bleeker
东方薄鳅 Leptobotia orientalis Xu
花鳅属 Cobitis Linnaeus
中华花鳅 Cobitis sinensis Sauvage et Dabry
北方花鳅 Cobitis granoei Rendahl
泥鳅属 Misgurnus Lacepède
泥鳅 Misgurnus anguillicaudatus
细尾泥鳅 Misgurnus bipartitus
副泥鳅属 Paramisgurnus Sauvage
大鳞副泥鳅 Paramisgurnus dabryanus Sauvage
鲤亚科 Cyprininae 132
鲤属 Cyprinus Linnaeus
鲤 Cyprinus carpio Linnaeus
鲫属 Carassius Jarocki
附:鲤鲫杂交种 Cyprinus carpio(♂)× Carassius auratus(♀)
突吻鱼属 Varicorhinus Ruppell
大鳞突吻鱼(
多鳞铲颌鱼) Varicorhinus macrolepis
䱻属 Hemibarbus Bleeker
鲮䱻 Hemibarbus labeo
花䱻 Hemibarbus maculatus Bleeker
长吻䱻 Hemibarbus longirostris
刺鮈属 Acanthogobio Herzenstein
刺鮈 Acanthogobio guentheri Herzenstein
似白鮈属 Paraleucogobio Berg
似白鮈 Paraleucogobio notacanthus Berg
麦穗鱼属 Pseudorasbora Bleeker
多牙麦穗鱼 Pseudorasbora fowleri Nichols
鳈属 Sarcocheilichthys Bleeker
华鳈 Sarcocheilichthys sinensis Bleeker
黑鳍鳈 Sarcocheilichthys nigripinnis
红鳍鳈 Sarcocheilichthys sciistius
颌须鮈属 Gnathopogon Bleeker
多纹颌须鮈 Gnathopogon polytaenia
短须颌须鮈 Gnathopogon imberbis
济南颌须鮈 Gnathopogon tsinanensis
银鮈属 Squalidus Dybowsky
银色
银鮈 Squalidus argentatus
点纹银鮈 Squalidus wolterstorffi
八纹银鮈 Gnathopogon similis Nichols
中间银鮈 Squalidus intermedius Nichols
鮈属 Gobio Cuvier
似铜鮈 Gobio coriparoides Nichols
灵宝鮈 Gobio meridionalis Xu
花丁鮈 Gobio cynocephalus Dybowski
张氏鮈 Gobio tchangi sp. nov.(图66) 178
棒花鮈 Gobio rivuloides Nichols
细体鮈 Gobio tenuicorpus Mori
小索氏鮈 Gobio soldatovi minulus Nichols
铜鱼属 Coreius Jordan et Starks
短须铜鱼 Coreius heterodon
长须铜鱼 Coreius septentrionalis
吻鮈属Rhinogobio Bleeker
吻鮈 Rhinogobio typus Bleeker
拟鮈属 Pseudogobio Bleeker
拟鮈 Pseudogobio vaillanti Sauvage
长吻拟鮈 Pseudogobio longirostris Mori
棒花鱼属 Abbottina Jordan et Fowler
胡鮈属 Huigobio Fang
清徐胡鮈Huigobio chinssuensis Nichols
船丁鱼属(蛇鮈属) Saurogobio Bleeker
杜氏船丁鱼(
长蛇鮈) Saurogobio dumerili Bleeker
达氏船丁鱼(
蛇鮈) Saurogobio dabryi Bleeker
鳅鮀亚科 Gobiobotinae 205
鳅鮀属 Gobiobotia Kreyenberg
鳅鮀 Gobiobotia pappenheimi Kreyenberg
宜昌鳅鮀 Gobiobotia ichangensis Fang
平鳍鳅鮀 Gobiobotia homalopteroidea Rendahl
裂腹鱼亚科 Schizothoracinae 210
裂腹鱼属 Schizothorax Heckel
溥氏裂腹鱼 Schizothorax prenanti
裸重唇鱼属 Gymnodiptychus Herzenstein
厚唇裸重唇鱼 Gymnodiptychus pachycheilus Herzenstein
裸鲤属 Gymnocypris Günther
花斑裸鲤 Gymnocypris eckloni Herzenstein
斜口裸鲤 Gymnocypris scoliostomus Wu et Chen
黄河鱼属 Chuanchia Herzenstein
骨唇黄河鱼 Chuanchia labiosa Herzenstein
裸裂尻鱼属 Schizopygopsis Steindachner
黄河裸裂尻鱼 Schizopygopsis pylzovi Kessler
嘉陵裸裂尻鱼 Schizopygopsis kialingensis Tsao et Tun
扁咽齿鱼属 Platypharodon Herzenstein
极边扁咽齿鱼 Platypharodon extremus Herzenstein
鱥属 Phoxinus Rafinesque
尖头拉氏鱥 Phoxinus lagowskii oxycephalus
张氏鱥Phoxinus tchangi Chen
青鱼属 Mylopharyngodon Peters
青鱼 Mylopharyngodon piceus
草鱼属 Ctenopharyngodon Steindachner
草鱼Ctenopharyngodon idellus
赤眼鳟属 Squaliobarbus Günther
赤眼鳟 Squaliobarbus curriculus
鱲属 Zacco Jordan et Evermann
鳤鱼属Ochetobius Günther
马口鱼属 Opsariichthys Bleeker
南方马口鱼 Opsariichthys uncirostris bidens Günther
鳡鱼属 Elopichthys Bleeker
鲴亚科 Xenocyprininae(= Chondrostominae) 250
鲴属 Xenocypris Günther
银鲴 Xenocypris argentea Günther
黄鲴 Xenocypris davidi Bleeker
斜颌鲴属Plagiognathops Berg
细鳞斜颌鲴 Plagiognathops microlepis
刺鯿属Acanthobrama Heckel
刺鯿(似鯿) Acanthobrama simoni Bleeker
鳑鮍亚科 Rhodeinae(=
鱊亚科 Acheilognathinae) 259
刺鳑鮍属 Acanthorhodeus Bleeker
大鳍刺鳑鮍 Acanthorhodeus macropterus Bleeker
越南刺鳑鮍Acanthorhodeus tonkinensis Vaillant
短须刺鳑鮍 Acanthorhodeus barbatulus
带臀刺鳑鮍 Acanthorhodeus taenianalis Günther
兴凯刺鳑鮍 Acanthorhodeus chankaensis
白河刺鳑鮍 Acanthorhodeus peihoensis
副鱊属 Paracheilognathus Bleeker
无须副鱊 Paracheilognathus imberbis
鱊属 Acheilognathus Bleeker
无须鱊 Acheilognathus gracilis Nichols
鳑鮍属 Rhodeus Agassiz
中华鳑鮍 Rhodeus sinensis Günther
石鲋属Pseudoperilampus Bleeker
彩石鲋 Pseudoperilampus lighti Wu
鳊亚科 Abramidinae(= 鲌亚科 Culterinae) 278
白鰷属 Hemiculter Bleeker
白鰷 Hemiculter leucisculus
贝氏白鰷 Hemiculter bleekeri Warpachowsky
鲂属 Megalobrama Dybowski
三角鲂 Megalobrama terminalis
红鲌属 Erythroculter Berg
尖头红鲌 Erythroculter oxycephalus
弯头红鲌 Erythroculter recurviceps
蒙古红鲌 Erythroculter mongolicus
红鳍红鲌Erythroculter erythropterus
鲌属 Culter Basilewsky
短尾鲌 Culter alburnus brevicauda Günther
鳊属 Parabramis Bleeker
鳊 Parabramis pekinensis
锯齿鳊属 Toxabramis Günther
细鳞锯齿鳊 Toxabramis swinhonis Günther
银色锯齿鳊 Toxabramis argentifer Abbott
飘鱼属 Parapelecus Günther
银飘鱼 Parapelecus argenteus Günther
寡鳞飘鱼 Parapelecus engraulis
白䱔属 Hemiculterella Warpachowski
开封白䱔Hemiculterella kaifensis Tchang
细鲫属 Aphyocypris Günther
中华细鲫Aphyocypris chinensis Günther
鲢亚科 Hypophthalmichthyinae 303
鲢属 Hypophthalmichthys Bleeker
鲢 Hypophthalmichthys molitrix
鳙属 Aristichthys Oshima
鲇形目 Siluriformes(= Nematognathi) 308
鲇属 Silurus Linnaeus
鲇 Silurus asotus Linnaeus
兰州鲇 Silurus lanzhouensis Chen
南方大口鲇Silurus soldatovi meridionalis Chen
鲿(鮠)科 Bagridae 314
黄鲿鱼属 Pseudobagrus Bleeker
黄鲿鱼 Pseudobagrus fulvidraco
瓦氏黄鲿鱼 Pseudobagrus vachellii
长吻黄鲿鱼 Pseudobagrus longirostris
厚吻黄鲿鱼 Pseudobagrus crassirostris
粗唇黄鲿鱼Pseudobagrus crassilabris
开封黄鲿鱼 Pseudobagrus kaifenensis
鮠属 Leiocassis Bleeker
乌苏里鮠 Leiocassis ussuriensis Dybowski
飞鱼亚目 Exocoetoidei (现归为
颌针鱼目) 328
鱵鱼科 Hemiramphidae 328
鱵鱼属 Hemiramphus Cuvier
前鳞鱵 Hemiramphus kurumeus Jordan et Starks
细鳞鱵 Hemiramphus sajori Temminck et Schlegel
间鳞鱵 Hemiramphus intermedius Cantor
鳉亚目 Cyprinodontoidei (现升为
鳉形目) 333
大颌鳉科 Adrianichthyidae 333
青鳉属 Oryzias Jordan et Snyder
青鳉 Oryzias latipes sinensis Chen
附:食蚊鱼 Gambusia affinis
刺鱼目 Gasterosteiformes(= Thoracostei) 337
刺鱼科 Gasterosteidae 337
多刺鱼属 Pungitius Coste
中华九刺鱼 Pungitius pungitius sinensis
合鳃目 Synbranchiformes(= Symbranchii) 340
合鳃亚目 Synbranchoidei 340
合鳃科 Synbranchidae 340
黄鳝属 Monopterus Lacepède
鲽形目 Pleuronectiformes 343
舌鳎亚科 Cynoglossinae 343
半滑舌鳎Cynoglossussemilaevis
短吻三线舌鳎 Cynoglossusabbreviatus
鲻亚目 Mugiloidei (后升为
鲻形目) 352
鲻属 Mugil Linnaeus
鲻鱼 Mugil cephalus Linnaeus
鮻鱼属 Liza Jordan et Swain
鲈亚目 Percoidei 356
花鲈属 Lateolabrax Bleeker
纲纹鳜Siniperca aequiformis Tanaka
丽鲷属 Tilapia Smith
红腹丽鲷 Tilapia zillii
莫桑比克丽鲷 Tilapia mossambica
尼罗河丽鲷 Tilapia nilotica
蓝丽鲷 Tilapia aurea Peters
鰕虎鱼亚目 Gobioidei 371
塘鳢总科 Eleotrioidae 371
沙塘鳢属 Odontobutis Bleeker
黄黝鱼属 Hypseleotris Gill
黄黝鱼 Hypseleotris swinhonis
鰕虎鱼总科 Gobioidae 375
栉鰕虎鱼属 Ctenogobius Gill
强鳍栉鰕虎鱼 Ctenogobius hadropterus Jordan et Snyder
普栉鰕虎鱼(
子陵吻鰕虎鱼) Ctenogobius giurinus Rutter
刺鰕虎鱼 Acanthogobius flavimanus
矛尾刺鰕虎鱼 Acanthogobius hasta
舌鰕虎鱼属 Glossogobius Gill
矛尾鰕虎鱼属 Chaeturichthys Richardson
矛尾鰕虎鱼 Chaeturichthys stigmatias Richardson
叉齿鰕虎鱼(缟鰕虎鱼)属 Tridentiger Gill
叉齿鰕虎鱼 Tridentiger obscurus
双纹叉齿鰕虎鱼 Tridentiger trigonocephalus Gill
狼鰕虎鱼属 Odontamblyopus Bleeker
狼鰕虎鱼 Odontamblyopus rubicundus
弹涂鱼科 Periophthalmidae 391
弹涂鱼属 Periophthalmus Bloch et Schneider
弹涂鱼Periophthalmus cantonensis
乌鳢亚目 Channoidei(= Ophiocephaliformes) 394
乌鳢科 Channidae(= 鳢科 Ophiocephalidae) 394
鳢属Channa Scopoli
攀鲈亚目 Anabantoidei 397
斗鱼科 Belontiidae(= Polyacanthidae, Macropodidae) 397
斗鱼属Macropodus Lacepède
圆尾斗鱼 Macropodus chinensis
刺鳅亚目 Mastacembeloidei(= Opisthomi) 400
刺鳅属 Macrognathus Lacepède
中华刺鳅 Macrognathus sinensis
鲉形目 Scorpaeniformes(= Cottoidei) Berg
松江鲈属 Trachidermus Heckel
松江鲈Trachidermus fasciatus Heckel
鲀形目 Tetraodontiformes(= 愈颌类 Plectognathi Jordan) 407
鲀鱼科 Tetraodontidae 407
星弓东方鲀 Takifugu obscurus
《黄河鱼类志》鱼类名称对照表 415
《黄河鱼类志》鱼图说明 431
《黄河鱼类志》主要参考文献 438
作者文选 446
学术论文、序言、摘要、综述 446
中国淡水鱼类分布现状形成原因的探讨 447
中国
鲴亚科(Xenocyprininae)地理分布的研究 450
对鲤形目起源的一些看法 455
《中国动物图谱—鱼类》第二版说明 460
宁蒙高原亚区鱼类区系及其形成原因的探讨 462
《青藏高原鱼类》(武云飞 吴翠珍著):李思忠教授序 471
鲤科鱼类 472
《中国动物志硬骨鱼纲:鲽形目》前言 477
平鳍鳅科及
鮡科鱼类地理分布和
东洋区北侧界线的探讨(摘要) 480
On the Boundary Line between the Oriental and Holarctic Regions Based on the Geographical Distribution of Fresh-water Fishes 481
《世界鱼类》(第2版中文版):译者的说明 495
《鱼博物学》、《鱼文化录》(赖春福等著):李序 496
科普随笔、杂文 509
从八字新
养鱼经谈一点养鱼常识—在晋南水产会议的发言 526
能飞的鱼类 539
鳣鲔濒危,何以解忧? 544
西江的鯆鱼不是淡水中唯一鯆类鱼 545
鱼类的性转变 547
腰系“飘带”的鱼婢 549
“岂其食鱼,必河之鲤” 550
鱼之最(1) 551
鱼之最(2) 551
鳜花鱼 552
对黄淮海
盐碱地改造设想 (李思忠、
孙儒泳、姚鸿震) 553
水中老虎—锯鲑鲤 554
肛门长在喉部的鱼 558
回忆 575
家乡与少年时代 575
附*:我的初步检查与说明(三):我为什么拟“黄河鱼类志”文稿? 602
作者照片插页 603
附录 619
编者补充说明 619
封面照片 619
文选鱼图来源 619
鱼类形态描述术语资料来源 619
鱼类形态描述术语 620
作者生平年表与著作名录 624
在线参考资料 633
编者后记(Editor's Postscript) 634